Tên di sản : Đền thờ tướng quân Phan Độc Giác
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 160/VH-QĐ
Giới thiệu
Theo tư liệu khảo sát tại thôn Cẩm Tú xã Đông Hoàng, huyện Đông Sơn, tỉnh Thanh Hóa. Thời vua Nguyễn Hiến Tô niên hiệu Thiệu Trị thứ 6 (1845) gọi là xã Cẩm Đường đến vua Duy Tân (1907 gọi là xã Cẩm Tú cho đến nay là thôn Cẩm Tú. Nền móng kiến trúc xưa còn lưu lại là nơi thờ cụ Phan Đàm (bố Phan Giác), rồi đến Độc Giác tướng quân. Là vị thần giúp dân, giúp nước được vua ban thưởng vàng, bạc, tiền ông phân phát tặng thưởng cho nhân dân mua ruộng, mua vườn, mua ao thả cá và sửa chữa nhà thờ qua các đời. Còn lưu lại đến năm 1953 vẫn còn nguyên vẹn nơi thờ cúng đầu tiên là nhà thờ và doanh trại tại bản Nghè (cạnh sông Hoàng). Đến thời Lê Anh Tông (1557) thì chuyển nhà thờ từ Bản Nghè lên cửa Nghè. Xây dựng công trình quy mô nối nhị nôi vi, công trình xây dựng theo truyền thuyết phong thủy, quay chính hướng Tây. Ngoài cùng là nghinh môn một gian hai chái hẹp, kiến trúc chồng diêm 2 tầng, 8 mái. Ngoài cổng có hai ông Nghè bằng đá cao 1,2m, dài 2m phục chầu, bên trong có sân chầu đầu tiên là bức bình phong rồi đến cặp rồng đá cao 1m, dài 2m; cặp voi, cặp ngựa, cặp võ sĩ đều bằng đá.
Ở giữa sân đình dài 30m, rộng 20m, lát toàn đá, rồi đến Tiền đường 5 gian, kiến trúc gỗ, chạm trổ tinh vi, mái cong lợp ngói mũi hài nhà để trống 4 mặt, có lối đi xung quanh.
Phía sau tiền đường là sân trong hẹp dài 20m, rộng 10m, tiếp đến là ngôi chính tẩm, cấu trúc 3 gian gỗ chạm trổ tinh vi xung quanh dựng ván, phía trước có bức bán, gian giữa có Long Ngai thần vị, kiếm, hài, bao roi thờ, có bệ ngũ sự bằng đồng (hiện nay thất lạc). Hai bên có bộ bát biểu, đôi Hạc gỗ đế đá.
Sau chính tẩm có ngôi nhà 5 gian kiến trúc đơn giản hơn dùng làm nơi để đồ thờ và đồ sắc nên gọi là nhà ký sắc; xung quanh có tường bao bọc. Bên hữu (Bắc) có ao thả cá, ngang 40m, dọc 100m. Là khu vực có công trình khu vực bao quanh chiều ngang 150m, dọc 120m.
Đến năm 1955, dỡ ngôi nhà 5 gian nhà Ký Sắc. Năm 1965, ngôi tiền đường 5 gian, ngôi chính tẩm giải hạ một phần chuyển vào làng.
Đình hiện nay là ngôi nhà 4 gian 3 vì kèo gỗ. Hai bên có tường xây (đốc). Đình chính hướng Nam, xung quanh bao tường 1 cửa ra vào gian giữa thờ thần Hoàng của làng tên là Độc Giác tướng quân.
Bài trí đồ thờ:
Ở giữa là long ngai giao ỷ, thần vị thờ Độc Giác, hai cây kiếm thần, hai bên có 2 mũ, một mũ quan văn, một mũ quan võ, hài, đôi đài trầu rươu, bát hương sứ thời Lê; ống hương, ống hoa, đôi nến.
Gian bên trái để trống.
Hai gian bên phải để đồ thờ gồm: hai hộp đựng sắc có 10 ống sắc ngày xưa có 21 đạo đến nay còn 17 đạo. Một hộp đựng quần áo tế lễ của ngài. Một hộp đựng quần áo, cờ hầu lễ, một kiệu bát cống, một kiệu Long hành, một kiệu mai luyện. Một sập bệ hạ, lộng, tàn, quạt ngà (bị rách và mất).
Kết cấu kiến trúc:
Vì kèo xây dựng kiểu chắp vá, hiện chỉ còn hai vì kết cấu kiểu kẻ bẩy, kẻ chuyền, đấu bát trụ non, có 6 hàng xà, hai trụ, cột sau còn cột trước trốn vào long cột trước, xây tường 4m x10m = 40m2. Ở ngoài có sân hẹp, không xây tường bao quanh, bên trái có trục đường dọc, phía trước có trục đường ngang. Tổng thể diện tích hiện tại là thửa đất số 501, diện tích là 260m2.
Hiện vật trong di tích:
Hương án tiến (ở chính giữa) cao 1,4m; dài 2m, rộng 1m; có hai cấp trên đặt long ngai giao ỷ, mũ thần vị kiến, cấp thứ hai thấp hơn 20cm, rộng 0,80m.
Đôi mũ quan văn quan võ; long ngai giao ỷ thần vị; đôi kiếm thờ; bát hương sá thời Lê; Đôi hộp gỗ đựng 2 mũ; đôi chân nến bằng gỗ; đôi ống hương hoa; hai hộp đựng sắc...17 đạo sắc, bao gồm 1 đạo thời Lê Gia Tông hiệu Dương Đức (1671 – 1674); 1 đạo thời Vĩnh Khánh; 1 đạo thời Vĩnh Thịnh; 1 đạo thời Chính Hòa; 7 đạo thời Cảnh Hưng. Thời Nguyễn: Thiệu Trị 3 đạo; Tự Đức 1 đạo; Đồng Khánh 1 đạo; Duy Tân 1 đạo.